Laurence Olivier
Carl Van Vechten, 1939
Doğum	Laurence Kerr Olivier 22 Mayıs 1907(1907-05-22)  Birleşik Krallık, Surrey
Ölüm	11 Temmuz 1989 (82 yaşında)  Birleşik Krallık, Sussex
Evlilik	Jill Esmond (1930-1940) Vivien Leigh (1940-1960) Joan Plowright (1961-1989)

Laurence Kerr Olivier, Baron Olivier (Liyakat Nişanı) (d. 22 Mayıs 1907 - ö. 11 Temmuz 1989), Oscar, Altın Küre, BAFTA ve dört Emmy ödüllü İngiliz tiyatro ve sinema yönetmeni, oyuncusu ve yapımcısı. Birçok kişi tarafından Anglofon dünyada, 20. yüzyılın en büyük oyuncusu olarak kabul edilmektedir.^[1]

Olivier'in kariyeri hem tiyatroda hem de sinemada oldukça üretken onlarca yıla yayılmıştır. İki alanda da Shakespeare'in Othello'sundan Vahşi Koşu'daki Nazi dişçisine ve Onikinci Gece'deki Sir Toby Belch'e kadar birçok farklı rol oynamıştır.

Kilisede görevli bir babanın oğlu olan ve şöhreti Londra West End'deki profesyonel tiyatro sahnelerinde bulan Olivier, Shakespeare uzmanı olmayı kafasına koydu ve ozanın 20. yüzyılda başı çeken yorumcularından biri oldu. Daha sonraki yıllarda, Olivier ikinci karısı Vivien Leigh'i terk etmenin suçluluğu altında ezilerek kendini işine adadı.^[2] Olivier 120'den fazla tiyatro oyununda rol aldı. Bunlardan bazıları: Macbeth, Romeo ve Juliet, Hamlet, Othello ve Vanya Dayı'dır. Yaklaşık 60 filmde rol aldı: William Wyler'ın Uğultulu Tepeler, Alfred Hitchcock'un Rebecca, Stanley Kubrick'in Spartaküs, Otto Preminger'in Bunny Lake is Missing, Richard Attenborough'nın Oh! What a Lovely War, Joseph L. Mankiewicz'in Sleuth, John Schlesinger'in Vahşi Koşu ve kendisinin Hamlet filmleri gibi.

1999'da, Amerikan Film Enstitüsü Olivier'i 100 Yıl 100 Yıldız - En İyi Erkek Yıldızlar listesinde 14. sıraya koydu.

Hayatının ilk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier 1907'de Dorking, Surrey'de doğdu. Anglikan rahibi olan babası Gerard Kerr Olivier'in aile reisi olduğu katı, tutucu ve dindar bir ortamda büyüdü.^[3] Genç Laurence annesi, Agnes'de teselli buldu ve daha o 12 yaşındayken annesi öldüğünde (48 yaşında) yıkıldı.^[4] Oxford'da St Edward's Okulu'nda öğrenim gördü ve 15 yaşında, okulunda sahnelenen Hırçın Kız'da Katherine rolünü oynadı. Abisi Richard'ın arkasından Hindistan'a gitti. Laurence'ın — ya da ailesinin kullandığı isimle "Kim"— aktör olmasına babası karar verdi.^[5]

Kariyerinin ilk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier 17 yaşında Central School of Dramatic Art'a yazıldı.^[6] 1926'da, Birmingham Repertuvar Tiyatrosu'na katıldı.^[7] Önceleri tiyatroda zili çalmak gibi önemsiz işler verildi. Zamanla daha önemli roller almaya başladı. 1937'de Hamlet ve Macbeth gibi roller oynuyordu.^[2] Kariyeri boyunca oyunculuğunun tamamen teknik olduğunda üsteledi ve çağdaşlarının Lee Strasberg tarafından yaygınlaştırılan "metod"u kullanmalarını eleştirdi. Olivier oyuncu Jill Esmond ile 1930 yılında tanıştı ve evlendi. Oğulları Tarquin 1936 yılında doğdu.

Ama başından beri bu evlilikten memnun değildi. Dindar yetiştirilme tarzıyla bastırılmış olan Olivier, otobiyografisinde düğün gecesi yaşadığı hayal kırıklıklarının cinsel açıdan başarısız olmasına neden olduğundan bahseder. Olivier sonsuza dek dini inkâr etti. Kısa sürede karısıyla arası bozulmuş olmasına rağmen evlilikleri 10 yıl sürdü.

Filme girişi The Temporary Widow ile olmuştur ve ilk film başrolünü The Yellow Ticket ile almıştır. Ama filmi çok önemsememektedir.^[6] Sahne başarısı Noël Coward'ın 1930'daki Private Lives ve John Gielgud ile dönüşümlü olarak Mercutio ve Romeo'yu oynadıkları, 1935'teki Romeo ve Juliet ile gelmiştir. Olivier, Gielgud'ın Shakespeare oyunculuğunu beğenmemektedir [1] ve onun kendinden daha iyi yorumlar almasından hoşlanmamaktadır.^[8] Filmi sürekli eleştirmesine rağmen düzenli olarak Alexander Korda ile çalışmıştır. Yine de kendini en çok sahnede rahat hissetmiştir. İlk Shakespeare filmi, Paul Czinner ile yaptığı Size Nasıl Geliyorsa'yı Shakespeare'in filme uymadığını düşünerek beğenmemiştir. Daha sonra The Mask of Virtue adlı oyunu görmüş ve özellikle bir kişi dikkatini çekmiştir: Vivien Leigh.

Vivien Leigh[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier, Leigh'i performansından dolayı kutlar ve arkadaşlıkları başlar. Bir öğle yemeğinde arkadaşlıkları ilerler.^[9] Alexander Korda ikisini Fire Over England için başrole koyar ve film bittiğinde ilişkileri başlar. Beraber iki filmde daha rol almışlardır: 21 Days ve Olivier'in Lord Nelson'ı oynadığı Korda'nın epiği, That Hamilton Woman. Evlenmek istediler, ama hem Leigh'in kocası hem de Olivier'in karısı boşanmayı reddetti. Sonunda önceki eşlerinden boşanarak 31 Ağustos 1940'ta, Santa Barbara, Kaliforniya'daki San Ysidro Çiftliği'nde evlendiler. Gelinin nedimesi olarak Katharine Hepburn düğüne katıldı.

Olivier ve Leigh New York'ta Romeo ve Juliet'i oynamak istediler. Çok harcama yapılan bir yapımdı ve ticari olarak başarısız oldu.^[10]

Uğultulu Tepeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier filmin sadece çabuk para kazanmak için kolay bir yol olduğunu iddia ederek sinemayı eleştirmeyi sürdürdü.^[6] Samuel Goldwyn'in Uğultulu Tepeler filmindeki Heathcliff rolüyle Hollywood'a girdi. Merle Oberon ile ikinci kez beraber çalışıyorlardı (ilki The Divorce of Lady X), ama ilk filmde birbirlerine ne kadar tahammül etseler de Uğultulu Tepeler'de ortam gergindi. Buna neden olarak, Olivier'in rolün Leigh'a verilmesini istemesi ama Leigh'in reddedilmesi varsayılabilir.

Yönetmen William Wyler, Olivier ile oyunculuğu hakkında birçok konuda anlaşamıyordu. Özellikle sürekli bağırması hoşuna gitmiyordu. Tiyatroda gerekli olan bu teknik sinemaya uymuyordu ve Olivier'i tarzını değiştirmeye zorluyordu. Olivier daha sonra bunu kabullendi ve performansı ona ilk Oscar adaylığını getirdi. Ama yine de mutsuzdu ve kendini sahnede daha rahat hissediyordu.^[6] Bu başarısı ona Alfred Hitchcock'un Rebecca filminde Maxim de Winter ve MGM'in Gurur ve Önyargı filminde Bay Darcy gibi başka başroller de getirdi.

Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı başladığında Olivier Hava Kuvvetleri'ne katılmayı düşündü ama başkalarıyla hâlen sözleşmesi vardı. Charles Laughton ve Cedric Hardwicke gibi savaş seferberliği için hayırsever kriket maçları düzenleyen aktörleri sevmiyordu.^[11] 200 saat kadar uçuş dersleri aldı.^[6] İki yıllık hizmetten sonra Deniz Kuvvetleri'nin Hava kolunda çavuş oldu ama hiç savaş görmedi.

Londra'ya ve sahneye döndüğünde insanlar onda bir değişiklik fark etti. Olivier'in tek cevabı: "Belki de yaşlanıyorumdur" oldu.^[6]

Shakespeare Üçlemesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinemada popüler olan Olivier'e sahne yapımlarına dayanan Shakespeare filmleri yapmak için bazı yatırımcılar yanaştı (Filippo Del Giudice, Alexander Korda ve Joseph Arthur Rank). Olivier yönetmenliği denedi ve sonuç olarak oldukça başarılı üç film yaptı: V. Henry, Hamlet ve III. Richard.

V. Henry[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier yönetmenlikteki ilk adımını Shakespeare'in V. Henry oyunu ile attı. İlk başlarda bunu yapabileceğine inanmıyordu ve teklifi William Wyler, Carol Reed ve Terence Young'a götürmeye çalıştı. Film İrlanda yaylalarının Agincourt alanları haline geldiği İrlanda'da (tarafsız olduğu için) çekildi. Bir savaş sahnesinin çekimleri sırasında, bir at Olivier'in kullandığı kamera ile çarpıştı. Olivier vizörden bakmaktaydı. At kameraya çarptığında kamera üzerinde parçalandı ve dudağını kesti. Bıraktığı yara izi daha sonraki rollerinde etkin oldu.

Olivier'in baştaki isteksizliğine rağmen film gösterime girdiğinde oldukça olumlu eleştiriler aldı. Başarılı olan ilk Shakespeare filmiydi ve birçok kişi tarafından başyapıt olarak görüldü. En iyi film ve en iyi aktör dallarında Oscar'a aday oldu ama Olivier'e göre, Akademi bütün önemli ödüllerini bir yabancıya vermek istemedi. Bu yüzden ona özel bir Onur Ödülü verildi. Olivier ödülü bir kandırmaca olarak gördü.^[12]

Hamlet[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier başarısını bir Hamlet uyarlaması ile devam ettirdi. Bu rolü Henry'den daha çok oynamıştı ve bu melankolik Danimarkalıyı iyi tanıyordu. Yine de Hamlet rolüyle o kadar da rahat değildi çünkü canlandırmakta ünlü olduğu dışa dönük karakterlerin aksine Hamlet oldukça içe dönüktü. Hamlet'in 2,5 saati geçmemesi gerekiyordu. Bu yüzden Olivier, Shakespeare'in metninin hemen hemen yarısını kesmek zorunda kaldı. Bu nedenle de püristler tarafından şiddetle eleştirildi, özellikle Ethel Barrymore tarafından. Barrymore'a göre, Olivier'in uyarlamasının, Shakespeare'e bağlılık bakımından kendi kardeşi John Barrymore'un 1922'de sahnelediği yapımının yanına bile yaklaşamıyordu. İronik olarak, Barrymore o sene En İyi Film Oscar'ını sunuyordu ve Hamlet yazısını görünce gözle görülür bir şekilde bozulmuştu.

Film Britanya ve ötesinde hem ticari hem de eleştirel başarı kazanmıştı^[2] ve Olivier'e 1948'de hem En İyi Film hem de En İyi Aktör Oscar'ını getirdi. Bu En İyi Film Oscar'ını kazanan ilk İngiliz filmi ve Olivier'in En İyi Aktör ödülünü aldığı tek zamandı. Ölümüne dek beş kere daha aday gösterilmişti. Olivier ayrıca kendini, Oscar getiren bir performans sergilemek yolunda yönlendiren ilk kişi oldu. Bu durum 1999'da Hayat Güzeldir'le En İyi Aktör ödülünü alan Roberto Benigni'ye kadar tekrarlanmadı. Ayrıca Olivier bugün bir Shakespeare rolü ile Oscar alan tek aktördür. O yıl, Olivier En İyi Yönetmen ödülünü alamadı. Aksi takdirde bu bütün büyük ödüllerin toplandığı gerçek anlamda bir temizlik sayılabilirdi.

III. Richard[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier'in yönetmen ve yıldız olarak üçüncü büyük Shakespeare projesi III. Richard'ın uyarlamasıydı. Alexander Korda Olivier'e öncelikle 1940'larda Old Vic'te başarıyla oynadığı rolü filmde tekrarlaması için yanaştı. Bu rol Olivier'in en iyi performansı olarak görülüyordu (1955'te Macbeth'in sahnelenmesine dek). İspanya'da savaş sahneleri çekilirken okçulardan biri Olivier'i ayak bileğinden yaraladı. Film için zaten topallaması gerektiğinden bu çok sorun yaratmadı.

Film iyi eleştiriler almasına rağmen ticari açıdan başarısız oldu. Korda haklarını Amerikalı televizyon kanalı NBC'ye sattı ve film hem televizyonda hem de sinemalarda aynı anda gösterime giren ilk film oldu. NBC'nin aldığı yüksek izlenme oranları III. Richard'ı tek gösterimde televizyondan izleyenlerin sayısının daha önce görmeye gidenlerden çok daha yüksek olduğunu gösterdi.

Macbeth Olivier'in bir sonraki Shakespeare filmi olacaktı, fakat III. Richard'ın başarısızlığından, Alexander Korda ve Mike Todd'un ölümlerinden sonra film yapılamadı. Olivier bunu en büyük hayal kırıklıklarından biri olarak kabul etti çünkü Macbeth'i en büyük başarısı olarak gösteriliyordu.

The Entertainer[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier, İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra, Shakespeare Üçlemesi dışında, çok az filmde göründü. 1950'lerin sonlarına doğru İngiliz tiyatrosu, "Angry Young Men"in yükselişiyle değişime uğramıştı. İngiliz tiyatrosunun II. Dünya Savaşı sonrası değişimine büyük etkisi olduğu kabul edilen "Öfke" adlı kitabın yazarı John Osborne, Olivier için The Entertainer diye bir oyun yazdı. Oyun modası geçmiş sahne komedyeni Archie Rice karakteri üzerineydi. Olivier daha sonraları, "Ben Archie Rice'ım. Hamlet değilim" demiştir. The Entertainer'ın provaları esnasında Olivier Joan Plowright ile tanıştı.^[13] Vivien Leigh'ı Plowright için terk eden Olivier, hayatının sonuna kadar bu kararından dolayı suçluluk duydu.^[2] Olivier Plowright ile 1961'de Aziz Patrick gününde evlendi. Leigh 1967'de öldü.

Ulusal Tiyatro[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier Ulusal Tiyatro'nun kurucularından biridir. Kurucu yönetmeni olmasına rağmen tiyatrodaki kariyeri ihanet ve trajediyle sona erdi.^[2]

Othello[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier Othello için büyük bir değişimden geçti. Venedikli zenci karakteri oynayacak fiziğe sahip olabilmek için vücudunu geliştirdi ve rol üzerinde uzun araştırmalar yaptı. Gerekli olan ses derinliğini elde edebilmek için bir saat boyunca ineklere bağırdığı söylenir. 1965'te John Dexter'in yapımcılığını üstlendiği film Olivier'in 6. kez, en iyi aktör dalında, Oscar'a aday gösterilmesini sağladı.

Üç Kızkardeş[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier'in yönetmen olarak çalıştığı son filmi, 1970 yılında çektiği ve aynı isimli Çehov oyunundan ve Ulusal Tiyatro yapımından uyarlanan Üç Kızkardeştir. Olivier'in yönetmen olarak en iyi eseri kabul ettiği filmdir.^[5]

Kariyerinin Sonraki Yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier romantik imajını bırakarak, karakter rolleriyle beyaz perdede daha sık görünmeye başladı. Othello oyununun Ulusal Tiyatro yapımından uyarlanan filminde tanınamayacak kadar çok değişmişti. Ulusal Kraliyet Tiyatrosu'ndaki yönetmenliğinden zamanla uzaklaştırılınca ölümünden sonra ailesine kalacakları ön planda tutmaya başladı. Sonuç olarak 1973 ve 1986 yılları arasında, yani sağlığı bozuluncaya kadar, para getirecek birçok sinema ve televizyon projesinde çalıştı. Tek şartı, filmlerin tanıtımlarının onun tarafından yapılmamasıydı. Bu filmlerin bazılarından, örneğin Inchon, sonradan nefret ettiği bile söylenir.^[13]

1967'de Olivier prostat kanseri için radyasyon tedavisi görmeye başladı. Aynı yıl zatürreden de hastaneye kaldırıldı. Hayatının sonuna kadar, bronşit, amnezi ve plörezi gibi farklı sağlık problemleriyle uğraşmak zorunda kaldı. 1974'te bir çeşit kas hastalığı teşhisi kondu ve bir sonraki yıl az kalsın ölüyordu. Fakat 10 yıl daha hastalıkla savaşıp para kazanmayı başardı.

Olivier'in en kalıcı başarılarından biri ne tiyatro ne de sinemayla alakalıydı. 1974'te İngiliz Thames Televizyon şirketi The World at War dizisini yayınladı. Bu oldukça detaylı, 26 bölümlük bir II. Dünya Savaşı belgeseliydi. Olivier, biraz gönülsüz de olsa, bu belgeseli seslendirdi. Anlatımı savaşın yarattığı yıkım karşısında derin bir yas tutan Tanrı'nın sesi oldu.

1985 yılında Oscar ödüllerini sunarken, En İyi Film Ödülünü adayları açıklamadan, sahneye çıkıp sadece "Amadeus" diyerek sundu. Oldukça unutkan olmuştu.^[14]

Olivier Sussex, İngiltere'de, 1989 yılında, 82 yaşında, polimiyozit hastalığından dolayı yaşamını yitirdi. Mezarı Londra'da Westminster Manastırı'nda Şairler Köşesi'nde bulunmaktadır. Bu onura sahip ikinci oyuncudur. (Birincisi David Garricktir.)

Biseksüellik Yakıştırmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier'in ölümünden sonra birçok biyografisi yazıldı. Bunlardan bazıları Olivier'in biseksüel olduğunu iddia ediyordu. Joan Plowright konuda şunları söyledi:

Donald Spoto'nun yazdığı biyografideki Kaye ve Olivier'in ilişkileri olduğuna dair iddiasına gönderme yapıyor.^[16] Sör Noël Coward'a göre, cinsellik açısından, Olivier'in her türlü deneyime "yavru bir köpek benzeri boyun eğişi söz konusuydu."^[17] Terry Coleman'ın Olivier resmi biyografisi Olivier ve eski bir aktör, Henry Ainley'nin ilişkisi olduğundan bahseder. Bunu Olivier ve Ainley arasında geçen yazışmalara dayandırmaktadır.^[2] Olivier'in oğlu Tarquin bu "affedilemez saçmalığı" reddetmiş ^[18] ve bastırmaya çalışmıştır. Bunu takiben Joan Plowright'ın özel olarak şunları söylediği kaydedilmiştir: "Eton'a giden ve Kraliçe'nin askerlerinden olan bir adamın daha açık görüşlü olmasını beklerdim."^[19]

Ağustos 2006'da, Desert Island Discs adlı radyo programında, Plowright kendisine Olivier'in biseksüelliği üzerine sorulan soruya cevabı: "Eğer bir adam dahiyse, sıradan bir adam değildir. Sıradan bir hayat sürmez. Aşırı uçlara giden davranışları olur. Siz bunları anlar ve elinizden geldiği kadar bunların sizi savurmasını engellemeye çalışırsınız. Biraz uzakta durursunuz. Kendinizi işinize ve ailenize verirsiniz. Ve sonunda bu diğer şeyler çok da önemli değildir." [2] 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

Onur Nişanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Olivier Chichester Festival Tiyatrosu (1962-1966) ve Birleşik Krallık'ın Ulusal Kraliyet Tiyatrosu'nun kurucu yönetmeniydi (1962-1973). Bunlar için ömür boyu asilzade ilan edildi. 1947'de şövalyelik unvanı aldı. 1970'te Sussex bölgesindeki Brighton'ın Baron'u olarak asilzade ilan edildi. Bu onurun verildiği ilk aktördür. 1981'de Liyakat Nişanı verildi. Londra Tiyatro Birliği tarafından verilen ödüller 1984'te Laurence Olivier Ödülleri olarak yeniden adlandırıldı. Asilzade ilan edilmesi ve sektörün en saygı duyulan adamı olmasına rağmen insanların onu Lord ve Sör gibi unvanlarla değil "Larry" diye çağırmasını isterdi.^[2]

Ölümünden on beş yıl sonra tekrar bir filmin yıldızı olarak adı geçti. Bilgisayar grafikleri ve gençlik döneminden görüntüler 2004'te çekilen Sky Captain ve Yarının Dünyası'nda kullanıldı. Bu filmde Olivier kötü adamı "canlandırdı."

Ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Laurence Olivier'in kazandığı ve aday gösterildiği ödüller:

Akademi Ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Coleman, Terry (2005). Olivier: The authorised biography. Bloomsbury. ISBN 0-7475-7798-6. İngilizce Kaynak
• Olivier, Laurence (1987). Confessions of an Actor. Sceptre. ISBN 0-340-40758-1. İngilizce Kaynak

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Laurence Olivier ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• IMDb'de Laurence Olivier 12 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• IBDB'de Laurence Olivier.
• Laurence Olivier.com
• Olivier Entry Page 5 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.